نویسنده فاطمه اسدی

سئوالات گمراه کننده و دام دار در آزمون ها

حتماً تا به حال، کلمه‌ی «سؤال‌های دام‌دار» را شنیده‌ای؛ بعضی از سؤال‌های چهار گزینه‌ای، سؤال‌های دام‌دار هستند؛ در آزمون‌ها هم همیشه، چند سؤال دام‌دار وجود دارد. واقعاً سؤال دام‌دار یعنی چه؟

دام: دام یعنی تله؛ در اصطلاح آموزشی، دام یعنی چیزی که به اشتباه به سراغ آن می‌رویم، به اشتباه در آن گرفتار می‌شویم، از رسیدن به راه درست، دور می‌مانیم و همان‌جا، متوقّف می‌شویم.

سؤال‌های دام‌دار: یعنی سؤال‌هایی که یک یا دو گزینه‌ی آن‌ها، دام هستند؛ یعنی حواس را پرت می‌کنند. ما فکر می‌‌کنیم که آن‌ها، گزینه‌ی درست هستند؛ در حالی که یک جا، اشتباه کرده‌ایم و نتوانسته‌ایم راه‌حلّ درست و جواب درست را پیدا کنیم. معلّم‌ها و طرّاحان سؤال، از قصد و به عمد، سؤال دام‌دار طرح می‌کنند؛ آن‌ها با این کار، به ما کمک می‌کنند که بیش‌تر دقّت کنیم. برای همین است که به گزینه‌های دام‌دار، دام‌های آموزشی گفته می‌شود . یعنی از این دام‌ها، چیزهایی یاد می‌گیریم.

پر تکرارترین دلیل‌هایی که در دامِ سؤال‌های دام‌دار می‌افتیم...

برای ما که دانش‌آموز مقطع دبستان، چهار دلیل مهم و عمده وجود دارد:

1) سؤال را نصفه می‌خوانیم.

حتماً دیده‌ای که گاهی، شروع به خواندن صورت سؤال می‌کنیم و هنوز سؤال تمام نشده، باخوشحالی و سریع، پاسخ را علامت می‌زنیم. چون فکر می‌کنیم سؤال را حفظیم و یا بارها آن را دیده‌ایم و تکرار کرده‌ا‌یم. در حالی که ممکن است در انتهای سؤال، یک کلمه باشد که چون به آن نرسیدیم، اشتباه پاسخ می‌دهیم.

مثال: هم‌معنی کدام کلمه، درست نوشته نشده است؟ درس بنویسیم پنجم دبستان)

الف) متنوّع: گوناگون ب) کاست: افزود ج) کنج: گوشه د) فروغ: روشنایی

جواب، گزینه‌ی ب است. امّا ممکن است در نگاه اوّل به سؤال، سریع دنبال هم‌معنی بگردیم و زود گزینه‌ی الف را انتخاب کنیم که غلط است؛ سؤال از ما، هم معنی کلمه‌ای را می‌خواهد که درست نوشته نشده و این کلمه را، فقط با خواندن فعل «نشده است» می‌توان پیدا کرد. پس گزینه‌ی «1» گزینه‌ی دام‌دار این سؤال است و جالب است بدانید که 25% دانش‌آموزان در آزمون، به اشتباه، همین گزینه را انتخاب کرده‌اند.

2) صورت سؤال را سَرسَری و بدون توجّه به کلمات می‌خوانیم.

در صورت سؤال، کلمه‌های مهمّی وجود دارد که کمک می‌کند تا راحت‌تر، پاسخ را پیدا کنیم. امّا اگربی‌توجّهی کنیم و آن‌ها را نبینیم، ممکن است در دام بیفتیم.

مثال: نازنین گفت: «به نظر من، علّت خوب حل نشدن شکر در آب، سرد بودن آب است.» این گفته، نشان‌دهنده‌ی کدام مرحله است؟ (درس علوم پنجم دبستان)

الف) فرضیه‌سازی ب) پرسش ج) نظریه د) طبقه‌بندی

جواب، گزینه‌ی «الف» است؛ امّا اگر کلمه‌ی «به نظر من» را نبینیم، ممکن است این جمله را با یک نظریه اشتباه بگیریم و گزینه‌ی «ج» را انتخاب کنیم. (28% دانش‌آموزان، این گزینه را به اشتباه انتخاب کرده‌ اند .) در حالی که جمله‌ی بالا، فقط نظر نازنین است و نه یک نظریه‌ی ثابت شده.

3) مفاهیم درسی را خوب یاد نگرفته‌ایم.

اگر درس را درست نخوانیم و مفاهیم اوّلیه‌ی کتاب درسی را خوب یاد نگیریم، نمی‌توانیم یک سؤال را درست حل کنیم. پس اگر مفاهیم را بلد نباشیم، الکی یک گزینه را انتخاب می‌کنیم و در دام می‌ افتیم.مثال: پیشنهاد راه‌حل‌های معقولانه و قابل آزمایش که درباره‌ی یک مسئله یا اتّفاق داده می‌شود چه نام دارد؟ (درس علوم پنجم دبستان)

الف) فرضیه‌سازی ب) پیش‌بینی کردن ج) تفسیر کردن د) آزمایش کردن

جواب، گزینه‌ی «الف» است. این معنی در صفحه‌ی 13 کتاب درسی آورده شده است، امّا 21% دانش‌آموزان، گزینه‌ی «ج» را به اشتباه انتخاب کرده‌اند. چون با این که سؤال، بسیار ساده است، مطالب ساده‌ی کتاب درسی را هنوز یاد نگرفته‌اند.

4) سؤال را حفظی و نصفه حل می‌کنیم.

گاهی پیش می‌آید که سؤال را از بس که هول هستیم! حفظی حل می‌کنیم. فکر می‌کنیم که مثلاًچون مساحت مربّع را بلدیم، بهتر است آن را در ذهنمان حل کنیم و روی کاغذ ننوسیم. آن وقت است که در راه حلّ سؤال، اشتباه می‌کنیم یا آن را کامل نمی‌کنیم و در دام می‌افتیم.

مثال: چند عدد دو رقمی داریم که بر 7 بخش‌پذیر هستند؟( درس ریاضی پنجم دبستان)

الف) 15 تا ب) 14 تا ج) 13 تا د) 12 تا

جواب، گزینه‌ی «ج» است.

14=7 ÷ 99 تعداد اعداد یک رقمی و دو رقمی بخش‌پذیر بر 7

13=1 - 14 تعداد اعداد دو رقمی بخش‌پذیر بر 7

حال اگر این محاسبات را ذهنی حل کنیم، ممکن است یادمان برود که در صورت سؤال، فقط تعداداعداد دو رقمی بخش‌پذیر بر 7 خواسته شده؛ بنابراین بدون توجّه به راه‌حل 1 - 14، جواب را به اشتباه، گزینه‌ی «2» انتخاب کنیم؛ در این سؤال، 27% دانش‌آموزان، گزینه‌ی دام‌دار «2» را انتخاب کرده‌اند.

چه کار کنیم تا در دام‌های آموزشی، گرفتار نشویم؟

5 راه‌حلّ مهم و کلیدی را به شما پیشنهاد می‌کنم:

1) در زمان درس خواندن، حواسمان را جمع کنیم تا درس‌ها را خوب یاد بگیریم. اگر روزی 1 ساعت درس می‌خوانیم، به خودمان قول دهیم که در این یک ساعت، حواسمان به چیز دیگری به‌جز یادگیری نکته‌های مهمّ کتاب درسی، پرت نشود. باید خیلی دقّت کنیم.

2) بیش از یک بار و با حواس جمع، صورت سؤال را به‌طور کامل بخوانیم.

3) در صورت سؤال، به کلمه‌های مهمّی مثل به‌ترتیب، کدام‌یک، به‌جز، همه و ... توجّه کنیم.

4) در صورت سؤال، به فعل‌های منفی توجّه کنیم؛ فعل‌هایی مثل نیست، وجود ندارد، آورده نشده است، نمی‌شود، ندارند و ... (برای کمک بیش‌تر به شما، زیر فعل‌های منفی، خط کشیده می‌شود.)

5) در جواب دادن به سؤال، عجله نکنیم. وقت پاسخ دادن به یک سؤال چهار گزینه‌ای، یک دقیقه است؛ پس از این زمان، برای خواندن سؤال، کنترل جواب و راه‌حل استفاده کنیم.یادمان باشد که دانش‌آموز موفّق، کسی نیست که زود جواب دهد، بلکه کسی است که در زمان مشخّص، بتواند درست جواب دهد